Charakterystyka tych formacji wynikała z ich historii i doświadczenia bojowego. Cofnijmy się do poprzedzających bitwę wydarzeń, aby lepiej zrozumieć realna siłę wojsk i ich możliwości bojowe.
Powstanie kozackie i inne klęski
Cofnijmy się do roku 1648, do powstania Chmielnickiego. Rosja początkowo niechętna, postanowiła je wesprzeć upatrując w tym możliwości oderwania Ukrainy od Rzeczpospolitej. Klęska wojsk kozackich pod Beresteczkiem 1651 roku ostudziła trochę rosyjskie zapędy. Niestety walki rozgorzały na nowo, ze zmiennym szczęściem: Batoh 1652 , Ugoda Perejasławska 1654, Bitwa pod Jezierną 1655, doprowadziły do podziału Ukrainy na część Rosyjską i Polską. Już w 1653 roku uwagę Rosjan przyciągnęła Litwa. Od 1654 roku rozpoczęła się inwazja wielkiego Księstwa. Zostało ono całkowicie podbite, z Wilnem i Brześciem w rękach rosyjskich!
Przyczyna klęski wojsk Rzplitej było po pierwsze osłabienie powstaniem kozackim, w tym utrata wojsk kozackich stanowiących ważną część składową naszych sił zbrojnych. Druga z przyczyn było skoncentrowanie uwagi na należącej do korony Ukrainie i po trzecie lekceważenie i antagonizowanie dowódców i wojsk litewskich przez Króla.
Niesławny Janusz Radziwiłł , wielki hetman litewski, był nielubiany przez Króla i pozbawiony środków do walki (pieniędzy na żołd i zaciągi). Było to jedną z przyczyn jego zdrady na rzecz Szwedów, od których oczekiwał wsparcia przeciw Moskwie. Z bardzo złego położenia państwa skorzystali Szwedzi symetrycznie do Rosjan zalewając ziemie koronne. Kolejnym agresorem byli Siedmiogrodzianie Rakoczego, ci jednak ponieśli tak sromotną klęskę, że sam Chmielnicki na wieść o niej dostał wylewu i zmarł. Wspominamy tu o śmierci Chmielnickiego, bo przyda się on nam jeszcze do charakterystyki Stefana Czarnieckiego.
Walki na Litwie 1654-1660
Pierwszym dowodzącym wojskiem litewskim w tej wojnie był hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł, znakomity wódz w polu, sabotowany niestety przez Króla i hetmana polnego Gosiewskiego. Po zdradzie Janusza walkę przeciw Szwedom i Rosjanom na Litwie prowadził hetman wielki litewski Paweł Sapieha dowodzący dywizją prawego skrzydła. Dywizja lewego skrzydła, "żmudzka", znajdowała się pod dowództwem hetmana polnego litewskiego i zarazem podskarbiego Wincentego Gosiewskiego a następnie Samuela Komorowskiego i Kazimierza Paca. Podobnie jak za czasów Janusza Radziwiłła obie dywizje były skłócone i nie współpracowały ze sobą. Dodatkowo w latach 1658-1662 Gosiewski był w niewoli w Moskwie. Jeżeli dodamy do tego brak środków w kasie i jej nieżyczliwe dla drugiej dywizji rozdzielanie to mamy obraz "nędzy i rozpaczy", przyczynę niemocy wojska litewskiego. Zwróćmy uwagę, że pieniądze na żołd hetman wielki otrzymywał od swego podwładnego hetmana polnego pełniącego urząd podskarbiego. Król wyraźnie przedobrzył w zapętlaniu litewskich struktur władzy.
Armia rosyjska, którą dowodził wojewoda i kniaź Iwan Andriejewicz Chowański. Jego jedynym znaczniejszym sukcesem było pokonanie Szwedów pod Pskowem w 1657r. Podobnie jak Car, uważał on że pokonanie wojsk litewskich będzie bardzo łatwe. Miał dokończyć pacyfikację Litwy. Pacyfikacja ta polegała na najeżdżaniu poszczególnych województw i wymuszanie grabieżami i gwałtem na sejmikach ziemskich uznana władzy Cara. Zostało mu już tylko nasze Województwo Nowodgródzkie. Jak widzimy, armia jego była wojskiem policyjno-represyjnym, świetnym do wypierania wojsk litewskich i pospolitego ruszenia. Ruszając na pola Połonki Chowański był przekonany, że ma przegonić Litwinów. Wiedział już o marszu dywizji Czarnieckiego, nie sądził jednak, że jest ona tak blisko.
Przeciwnik który miał rozstrzygnąć o wyniku walki był wojewoda ruski Stefan Czarniecki i jego zaprawiona w bojach dywizja, wycofana właśnie z Danii na Wielkopolskę. Pierwotnie miała wziąć udział w walkach na Ukrainie, szybkim marszem została jednak przesunięta na Litwę. Służący w dywizji żołnierze byli zaprawionymi w bojach weteranami. Stan ich uzbrojenia i wyszkolenie były wyraźnie wyższe od innych jednostek. Dowódca cieszył się poważaniem i był zdolny samodzielnie rozegrać zwycięską kampanię. Formalnie niższy rangą od Sapiehy, wystąpił jako równorzędny (ale i taktowny) partner, faktycznie kierując walką. Nie był rycerzem bez skazy, lubił zagarnąć sobie łupy i majątki po wrogach królewskich (wyprosił sobie dobra Janusza Radziwiłła i Samuela Kmicica). Był także okrutny, o czym powiemy sobie później.
Przygotowanie do bitwy
Rzeka Połonka położona obok wsi o tej samej nazwie rozdzielała walczące strony rankiem 28 czerwca 1660 roku. W zakolu rzeki wojsko koronne zajęło pozycje na przeciw głównej przeprawy mając po prawej stronie za rzeczką folwark Paciany. Litwini stanęli na lewym skrzydle na przeciw drugiego mostu i folwarku Ważginty. Połonkę mięli za plecami. Część dywizji koronnej był ukryta z wzgórzem w parowie. Tabor litewski stał na opadającym w dolinę rzeczki terenie, dobrze widoczny dla Rosjan. Czarnecki rozkazał popalić widoczne zabudowania, aby utrudnić przeciwnikowi obserwacje szyku polsko-litewskiego.
Działający aktywnie Rosjanie wysłali za rzekę chorągwie jazdy przysiężnej. Byli to szlachcice litewscy, którzy nie dość, że pod przymusem stali się poddanymi carskimi (przysięgli mu), to jeszcze zaciągnęli się na służbę carska tworząc dwie chorągwie. Dowódcami byli Słońskim i Chrapownicki. Ruszyli oni za rzekę na harce przeciw Litwinom. Spotkali dwie chorągwie kozackie (pancerne) dywizji Czarneckiego: dowodzone przez Mężynskiego i Skoraszewskiego, które udało im się zaskoczyć. O wyniku walki przesądziły włączające się chorągwie Borzęckiego i K. Kazimierza Bułhaka, mojego przodka. Jeden renegat, Chrapowicki raniony został wyniesiony z pola walki, drugi - Słoński - pojmany, po bitwie zdradę palem ukarano.
CDN jutro
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz